Egzoz sistemi, otomobillerin en temel sistemleri arasında yer alır. Aynı zamanda bu sistem, birçok parçayı bünyesinde barındıran karmaşık bir yapıdır. Fakat parçaların senkronize olmasıyla araç doğru ve güçlü çalışır. Tabi, zaman zaman bazı parçaların arızalanması sistemde sorun yaşatır. Bu konuda da sürücüler, dikkatli ve tedbirli olmalıdır. Evet, bu bilgilerle beraber egzoz sistemi nedir konusuna giriş yaparak sistemin parçalarını incelemeye başlayalım.
Egzoz Sistemi
Hava ve yakıt karışımın yanması sonucunda araç hareket edebilir. Bunun için de motora hava ve yakıt karışımı iletilir. Pistonlar, aşağı-yukarı hareket ederek motorun ihtiyacı olan gücü üretir. Egzoz sistemi ise bu noktada devreye girer. Motorda gerçekleşen yanma işlemi sonrasında oluşan gazları dışarı atmakla görevlidir. Silindirlerde oluşan yanma gazı, egzoz manifoldu yardımıyla dışarı atılmaya başlanır. Gaz, turbo kompresörünün türbinine çarpar ve döndürür. Bu noktadan sonra ise yanan gaz minimum dirençle atmosfere atılır. Bu gazlar, dışarı atılmadığında motor gerektiği gibi çalışamaz ve hatta durma noktasına gelir. Aynı zamanda her ne kadar egzoz denildiğinde aracın dışında yer alan parçası akla gelse de egzoz, birçok parçadan oluşur. Söz konusu parçaların daha dayanıklı olması içinse genellikle paslanmaz çelik madde kullanılır.
Egzoz Sisteminin Parçaları
Egzoz sisteminde pek çok yararlı parça bulunur. Bu parçalar sayesinde çevre kirliliği yaratacak zararlı gazların oranı azaltılır. Aynı zamanda egzozdan gelecek sesleri azalttığı için gürültü kirliliğini önler. Tabi, motor performansının artması ve yakıt tüketiminin azaltılması gibi faydaları da var. Egzoz sistemi parçaları ise katalitik konvertör, egzoz manifoldu, egzoz supabı, partikül fitreleri, lambda sensörü ve susturuculardan oluşur. Bu parçaların faydasını daha iyi anlayabilmek için detaylı olarak ele alıp inceleyelim.
Katalitik Konvertör
Egzoz gazını temizlemekle görevli katalitik konvertör kısaca, zehirli gazları reaksiyona uğratır ve emisyon değerlerini düşürür. Araçtan tahliye edilen ve yapısı değiştirilen gazlardan bazıları ise su buharı, karbon dioksit, nitrojen ve yanmamış yakıttır. Aynı zamanda katalitik konvertör, öneminden ve içerdiği maddelerden dolayı diğer egzoz sistemi parçalarına oranla daha yüksek fiyatlara sahiptir.
Partikül Fitreleri
Araçlarda yağ filtresi, yakıt filtresi gibi süzme görevini üstlenen pek çok filtreler bulunur. Bu filtrelerden biri de egzoz sisteminde yer alan partikül filtresidir. Dizelli araçlarda bunulan bu filtre sayesinde gazlardaki tortular süzülerek saklanır. Bununla beraber partikül filtresi, genellikle katalitik konvertörün ardında yer alır.
Lambda Sensörü (Oksijen Sensörü)
Lambda sensörü olarak da isimlendirilen oksijen sensörü, hava ve yakıt karışımının oranlarıyla ilgilenir. Egzoz gazının oksijen seviyesini ölçüp daha sonrasında yakılacak hava ve yakıt oranını ayarlamakla görevlidir. Oksijen sensörü sayesinde hava ve yakıt karışımının zengin ya da fakir olduğu anlaşılır. Elde edilen bu bilgiler, motor kontrol ünitesine (ECU) ulaştırılır. ECU ise yakıt ve hava karışımında ayarlamaya giderek üstüne düşen görevi gerçekleştirir. Bu çalışmayla birlikte araçta yakıt tasarrufu sağlanır.
Egzoz Supabı
İki çeşit supap bulunduğu için egzoz supabı bazen emme supabı ile karıştırılabilir. Fakat emme supabı, yakıt ve hava karışımının yakılmasında görev alır. Egzoz supabı ise egzoz dumanının tahliyesinde yardımcı rol üstlenir. Parça, oluşan gazları silindirden atmosfere dağıtabilmek için pistonların hızına göre açılıp kapanır. Aynı zamanda egzoz supapları, yüksek hızlara dayanabilir şekilde tasarlanır.
Egzoz Susturucuları
İçten yanmalı araçlarda egzoz sesini azaltan egzoz susturucuları, ön ve arka şeklinde ikiye ayrılır. Egzoz borusunun çıkışını daraltır ve gazın hızını düşürüp çıkan sesi azaltır. Aynı zamanda parça, gazların ısısını düşürürken yavaşça tüketir. Fakat bazı durumlarda susturucu, borudan çıkarken gaz çıkısını engellediği için aracın verimli çalışmasının önüne geçebilir. Özellikle susturucu, fiziksel hasar aldığında gazlar, doğrudan sistemden çıkabileceğinden dolayı ses çıkışında artış olur. Örneğin susturucunun tümseğe çarpması sonucunda delinmesi, otomobilinizin egzoz sesini değiştirip gürültü kirliliğine neden olabilir. Aracın performansının yükselmesi için egzoz susturucusunun kaç milim olduğunu bilinmeli ve yenisiyle değiştirilmelidir. Egzoz susturucunun değişimi için aracınızın marka, modeli, sınıfı ve gücü önemlidir. Yanlış susturucuyla değişim gerçekleşirse araç çekişten düşer.
Şimdi ise kısaca egzoz susturucu nasıl çalışır açıklayalım. Egzoz sistemi içerinde ilerleyen atık gaz, susturucuya ulaşır. Susturucu, tünel sayesinde gazı birkaç bölüme ayırır. Bu sayede kanallar arasındaki odalarda gezen egzoz gazının şiddeti azaltılır. Böylece daha sessiz bir egzoz gazı salınımı gerçekleştirilir. Fakat bazı araç kullanıcıları, egzoz sistemindeki susturucuyu iptal ederek düz boru haline getirir. Doğrudan çıkan hava yüzünden araçtan daha yüksek ses gelir. Tabi, gürültü kirliliğine neden olduğundan dolayı araçların böyle kullanılmaması gerekir. Egzoz sisteminde susturucu kullanılmaması durumunda sürücüye cezası uygulanır.
Egzoz Manifoldu
Bu konumuza egzoz manifoldu nedir sorusu ile başlayalım. Boru sistemi olarak da tanımlayabileceğimiz egzoz manifoldu, motorun yaktığı egzoz gazlarını taliye eden karmaşık bir yapıdır. Peki, egzoz manifoldu nasıl çalışır? Öncelikle iki farklı manifoldudan bahsetmek gerekir. Araba parçalarında çeşitli manifold türleri yer alabilir. Emme manifoldu, aracın motoruna iletilen havadan sorumludur. Yani, silindirdeki kirli havayı emer ve egzoz manifolduya gönderir. Filtreleme ve susturucu gibi ara süreçlerden sonra gazın atmosfere salınımını yapılır.
Manifold temizliği önemli konular arasında yer alır. Çünkü parçanın periyodik olarak yerinde sökülmesi ve temizlenmesi gereklidir. Kirli olan gaz araçtan atılamazsa motorda birikir ve motor, temiz havayı yeterli miktarda çekemez. Bu yüzden alanında uzman personelden destek almanız gerekir. Çünkü sistemin karmaşık yapısından dolayı bilinmesi gereken önemli püf noktaları bulunur. Ayrıca parçanın ayrılma esnasında motorun soğuk durumda olması gereklidir. Yoksa parçayı değiştirecek kişinin güvenliği tehlikeye girer. Bununla beraber işlem doğru yapılmazsa parça sızdırma yapabilir. Manifold kaçağı sonucunda ise aracın verimi düşüşe geçecek yakıt tüketimini arttıracaktır.
Egzoz manifold contası, sürücülerin merak ettiği konular arasında yer aldığı için egzoz manifold contası nedir sorusunu da ele alalım. Egzoz manifoldu ve motor arasında yer alan noktaya kötü şartlara dayanabilecek güçte conta eklenir. Genel olarak birkaç kat kabartmalı çelik, güçlendirilmiş elyaf, grafit veya bir malzeme kombinasyonundan yapılabilir. Conta sayesinde yanan gaz motora sızmadan atılabilir. Çünkü contaların işlevi, iki ayrı parçanın veya yüzeyin arasında bulunan boşlukları kapatmak ve geçişi sağlamaktır. Her ne kadar dayanıklı malzemeden üretilse de zamanla conta yanabilir. Yanmış egzoz manifold contası, ciddi çalışma sorunlarına işaret edebilir. Araçta gürültü, zengin yakıt karışımlı egzoz kokusu ve bazen vuruntu hissedilebilir. Böyle durumlarda egzoz manifold contası değişimi yapılmalıdır. Peki, egzoz manifold contası değişimi nasıl yapılır bahsedelim:
- Klima kompresörü gibi sistemlerin bulunduğu motor bölmesi yerinden çıkarılır.
- Egzoz borusu manifoldundan ayrılırken manifold da motordan ayrılır.
- Eski conta çıkarılır ve parçaların yüzeyleri kirlerden temizlenir.
- Ardından yeni conta takılır ve sistem bileşenleri yerlerine monte edilir.
- Herhangi bir soruna karşı teknisyen tarafından yol testi yapılır.
Egzoz Boruları
Motordan gelen yanmış gazlar, manifold ve egzoz borusunun hacim büyümesiyle birlikte genişler. Bu genişleme sayesinde ısısında düşüş görülür ve atmosfere boşaltılır. Tabi, bahsi geçen bu boru üç farklı kısma bölünür. Ön boru, orta boru ve kuyruk boru şeklinde ayrılıp motorun silindir hacminin iki katı hacme sahiptir. Bu sayede yanma odasından gelen gazı en iyi şekilde araçtan dışarı atabilir.
Yüksek ısı gibi zorlu şartlara dayanan parçalar, aracın altında yer aldığı için darbelere daha açık hale gelirler. Örneğin zaman zaman egzozdan farklı sesler gelebilir. Fakat periyodik bakımını yapıldığı takdirde egzoz sitemi parçaları senkronize olarak çalışacaklardır. Böylelikle motorun ömrü uzar ve güvenli seyahat edilebilir.
